Davranış bozukluğu nedir, nasıl teşhis edilir, tedavisi nasıl olmalıdır? En kaba hattıyla tanımlayacak olursak davranış bozukluğu (DB) yaşa ve normlara uygun olmayan sosyal-kültürel tepkiler verme durumunun genel adıdır.
Bu bireyler yapıp ettikleriyle toplum içinde kendilerini ayrıştırılabilir bir konuma sokmaktadırlar. Bu olumsuz durum aile ortamında da ilişkilerde sorunlar çıkmasına yol açmaktır. Yaygın görülen davranış örüntüleri ana babaya itiraz etme ve saldırgan davranışlarda bulunma şeklinde ifade edilebilir.
Birçok DB benzer davranışlar sergilese de bu davranışarın sıklıkları, nedenleri ve işlevlerinde bireysel farklılıklar görülmektedir. Örneğin bir birey anne babasının her söylediğine itiraz ederken DB gösteren başka bir birey yalnızca kendisine uymayan durumlarda anne babasında itiraz etme davranışını gösterebilir. Bu bireylerin genel özelliklerinden bahsedecek olursak; akademik etkinliklerden faydalanamama, zihinsel kapasitede problem yaşama, olumlu iletişim geliştirip sürdürememe, çevreye ve sosyal durumlara uygun tepkilerde bulunamama, ruh hallerinde uç noktada farklılıklar (aşırı mutlu olma veya aşırı mutsuzluk) ve sıklıkla tıbbi temeli olmayan yorgunluk ve fiziksel şikayetlerden bahsedebiliriz.
Ancak bireyde bu özelliklerden birinin veya birkaçının bulunması DB tanısı koymak için yeterli olmamaktadır. Bu özelliklerin gözlenmesinde önemli olan nokta davranışların çok veya az, uzun süreli görülmesi durumunda bir probleme işaret edeceğinin algılanmasındadır. DB gösteren bireylerin akademik başarıları düşüktür, genellikle okulda ders tekrarlayan öğrencilerdir. Bunun sebebiyse akademik işlevli her alanla yetersiz bir eğitim almalarıdır.
Derslerdeki başarısızlığın yanı sıra inatçılık, kavga etme, diğer insanları kızdırma, tartışma gibi toplum hayatına çok da uygun olmayan davranışlar sergilerler. Fakat bu DB gösteren bireylerin her zaman “problemli” olacağı anlamını taşımaz. Dışa vuran bireyler olduğu gibi, içe yansıtan bireylerde de DB görülmüştür. Birey hiç problem çıkarmamasına rağmen devamlı bir stres hali sergiliyorsa, bu da DB olarak nitelendirilebilir.
Tanımlarda tam bir anlaşmaya varılamadığı için söylenenler bir noktada yetersiz kalabilir. Bunun nedeniyse uygun olarak nitelendirilecek davranışın kültürel özelliklere göre şekillendirilebilmesidir. Örneğin anne babaya isimsel hitapta bulunmak Türk coğrafyasında uygunsuzken Birleşik Devletlerde olağan kabul edilmektedir. Bu durumda davranış bir Türk için uygunsuzken, Amerikan vatandaşları için uygundur. Fakat davranış kökü aynıdır.
Yalnızca uygun davranışın nitelendirilmesinde değil DB olarak görülen birçok davranışın aslında yaşa uygun davranışlarla kesişmesi de tanımlamayı zorlaştırır. Örneğin ana babaya itiraz etme davranışı ergenlik döneminde dönemin karakteristik davranışlardan biri de olabilir, DB belirtisi de olabilir. Bunun yanında birçok kuramın konuya kendi terminolojileriyle yaklaşması da tanımlamayı güçleştirir. Tıbbi açıdan ele alınan DB fizyolojik temellere dayandırılırken sosyolojik açıdan ele alınan DB toplumsal normlara dayandırılır. Tıp konuyu kendi alanında açıklayıp sosyolojiyi kabul etmezken, sosyoloji de toplumsal olarak açıklayıp psikolojik yaklaşımları kabul etmeyecektir. Bu da var olan tanımların çeşitlenmesine ve paydanın oldukça genişlemesine yol açacaktır.
Tüm bu karmaşayı ortadan kaldırmak adına 2005 yılında yayınlanan Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde DB: “Yaşa uygun olmayan sosyal ve kültürel normlardan farklı duygusal tepki ve davranışlar göstermesi nedeniyle özel eğitim ve destek eğitim hizmetine ihtiyacı olan birey” olarak tanımlanmıştır. Davranış Bozukluğu Olan Çocukların Değerlendirilmesi.
Bireylerin değerlendirilmesinin temel amacı bireysel özelliklere göre değerlendirilip, tanılanıp, en iyi ve en uygun eğitim programlarına yerleştirmeyi sağlamaktır. Akademik ve sosyal alanlarda değerlendirilen bireylerin güçlü ve zayıf yönleri belirlenerek ihtiyaçlarına uygun BEP (bireyselleştirilmiş eğitim planı) uygulanır. Taramalarda en yaygın kullanılan ölçek Achenbach dereceleme ölçeği olamkla birlikte bu ülkemizde çocuk davranışla kontrol listesi olarak değişiklik gösterebilir. Bunun yanında uyarlama bir ölçek olan Conners dereceleme ölçekleri de Türkiye’de DB tanısında kullanılan ölçeklerdendir.
Bir çocuk değerlendirmeye gönderilmeden önce –çocuğa DB etiketi koymamak adına- öğretmenin yapması gereken bazı şeyler vardır. Bunlar: – Öğretim materyallerinde bazı uyarlamalar yapmak – Öğretim yönteminde değişliğe karar vermek – Sınıfın fiziksel ortamında uyarlamalar yapmak – Öğrenciyi sınıfta ön sıralara oturtmak – Sosyal becerileri kazandırmak Akran aracılığıyla eğitim uygulamak gibi çeşitlendirilebilir. Eğitim Ortamlarına Yerleştirme Amaç çocuğun başarılarının baltalanmayacağı en az kısıtlayıcı eğitim ortamlarında eğitim almayı sağlamaktır.
BEP doğrultusunda gerçekleştirilen kaynaştırma uygulamalarında birey hizmeti genel eğitim okulları bünyesindeki normal sınıflarda, düzelsel farklılıkla alır. Eğer sınıf içinde yapılamayacak düzenlemeler ortaya çıkarsa gezici özel eğitim öğretmenleri destek eğitim odasında bireyin gereksinimlerini karşılamaya çalışır. Fakat bireyin akranları arasında ileri düzeyde bir geriliği varsa ve yoğun davranış problemi sergiliyorsa bu kez özel sınıflar ve gündüzlü özel eğitim okulları devreye sokulabilir. Öğretimsel Müdahaleler Davranışçı yaklaşıma göre bu davranışların birçoğu öğrenilmiş davranışlardır ve davranışın çözülebilmesi için davranış öncesi-anı-sonrası gibi evreler bilinmelidir.
Psikodinamik yaklaşımda ise insan davranışlarını içsel süreçlerin harekete geçirdiği varsayılmaktadır. Buna göre uygun olmayan davranışlar bireyin iç dünyasındaki bir problemin dışavurumudur ve giderilmesi ancak bireyin iç dünyasındaki problemin çözümüyle mümkün olacaktır. Biyofiziksel yaklaşımda ise problem davranışın sebebi biyofiziksel ve biyokimyasal yapının sağlıklı olmamasıdır. Çözülmesi için doğrudan, dolaylı ve çevresel müdahalelere yer verilir. Doğrudan müdahaleler: Yapının işlevsel bozukluğunu tamamen yada kısmen ortadan kaldırmaktır. Ameliyat, ilaç, vitamin, diyet…).
Dolaylı müdahaleler: Gözlük, işitme cihazı, tekerlekli sandalye… Çevresel düzenlemeler: Eğitim materyallerindeki uyarlamalar Alternatif Müdahale Önerileri Akran aracılığıyla eğitim vermek Olumlu davranış kuralları oluşturan sistemler kurmak Öğrenci ve personel arasında olumlu sosyal etkileşimi sağlamak Olumlu sınıfların oluşturulması Öğrenciyi tahtaya veya öğretmene yakın oturtmak Anlatılan konuyu önceki konularla ilişkilendirmek Öğrencinin öğrenme stiline uygun öğretim materyallerini kullanmak Somut materyaller kullanmak Yardım teknolojilerinden yararlanmak Unutmayın, her ne şekilde sonuç alırsanız alın umudunuzu kaybetmenin sonucu bir yıldızın sönüşüne neden olacaktır. Bu gökyüzünde özel çocukların ışıklarına ihtiyacımız var.
